Projekt ustawy o zmianie ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych - Wykaz prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów - BIP Rady Ministrów i Kancelarii Prezesa Rady Ministrów

W aktualnym stanie prawnym funkcjonują przepisy dotyczące umów zawieranych między rolnikami-producentami artykułów rolno-spożywczych a podmiotami skupowymi, których celem było zniwelowanie nieuczciwych praktyk handlowych między tymi podmiotami obrotu rynkowego. W przepisach art. 38q ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o organizacji niektórych rynków rolnych (Dz. U. z 2018 r. poz. 945) wdrażających przepisy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiającego wspólną organizację rynków produktów rolnych oraz uchylającego rozporządzenia Rady (EWG) nr 922/72, (EWG) nr 234/79, (WE) nr 1037/2001 i (WE) nr 1234/2007 określono wymóg zawarcia umowy na dostarczanie produktów rolnych między producentem produktów rolnych, a pierwszym nabywcą. Obowiązkowymi elementami umowy są m.in. cena za dostawę, ilość i jakość produktów, szczegóły dotyczące terminów i procedur płatności itd. Strony umowy zawartej na gruncie cywilnoprawnym ustalają wymagania, co do jakości handlowej produktów rolnych np. zbóż, będących surowcem do dalszego przerobu. Mogą też ustalić metody badań surowca, sposobu pobierania próbek, warunków zapłaty, czy też przypadków obniżenia ceny, gdy surowiec nie spełnia wymagań wynikających z umowy. Jednakże, jak wskazują otrzymywane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi sygnały z organizacji rolniczych, spółdzielni i rolników indywidualnych, te kryteria, które nie wynikają wprost z przepisów ww. ustawy podmioty skupowe najczęściej nie chcą wprowadzać do warunków umów. Rodzi to wiele wątpliwości co do rzetelności podmiotów skupowych, zwłaszcza w przypadku obniżenia kwoty zapłaty za zakupione produkty rolne uzasadnianej przez podmiot skupowy niższymi niż określone w umowie cechami jakościowymi tych produktów. Brak konieczności respektowania wyniku odwoławczego niezależnej strony trzeciej przez podmioty skupowe stawia rolników w nierównej pozycji i wywołuje podejrzenia, co do uczciwości stosowanych praktyk rynkowych. Dodatkowo podnoszoną kwestią sporną są kwalifikacje osób pobierających w podmiotach skupowych próbki do badań.

Projekt przewiduje zmiany w ustawie z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (Dz. U. z 2017 r. poz. 2212, z późn. zm.) polegające na wprowadzeniu przepisów umożliwiających stosowanie przez Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (GIJHARS) nadzoru nad rzetelnością prowadzenia praktyk skupowych przez podmioty prowadzące skup nieprzetworzonych artykułów rolno-spożywczych oraz zwierząt żywych.
W projekcie ustawy zaproponowano ponadto, aby laboratoria wykonujące badania na rzecz podmiotów skupowych były zatwierdzane przez Głównego Inspektora Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych na podstawie przedstawionej dokumentacji potwierdzającej spełnianie szeregu kryteriów wskazujących na obiektywność przeprowadzonych badań, takich jak: adekwatność kompetencji personelu i urządzeń do wykonywania określonych analiz, udziału w badaniach biegłości, odpowiednich pomieszczeń do przechowywania wtórników próbek itp. Warunkiem koniecznym jest także, aby próbki do badań pobierali upoważnieni rzeczoznawcy.
Zaproponowano także, aby w przypadku sporów między dostawcami a skupującymi, dotyczących faktycznych parametrów jakościowych artykułów rolno-spożywczych będących przedmiotem skupu, dokonywana była ocena jakości handlowej polegająca na analizie wtórnika próbki w laboratoriach GIJHARS. Opłaty za ocenę jakości handlowej oraz wystawienie świadectwa ponosiłby skupujący.

W toku uzgodnień międzyresortowych Ministerstwo Finansów  negatywnie zaopiniowało propozycję zwiększenia wydatków z budżetu państwa łącznie o 28,54 mln zł w okresie 10 lat po wejściu w życie nowelizacji, w tym na zwiększenie liczby etatów w IJHARS o 44. Wskazując, że ze względu na ograniczenia, jakie niesie ze sobą obowiązująca reguła wydatkowa, stabilizująca poziom wydatków publicznych, proponowane rozwiązania powinny być neutralne dla budżetu państwa. W przypadku wystąpienia skutków finansowych, wnioskodawca powinien przedstawić zatem propozycję wydatków, z których zamierza zrezygnować w celu sfinansowania proponowanych zmian. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi analizując sytuację kadrową IJHARS, jej budżet  oraz obecnie realizowane zadania tej Inspekcji nie widzi możliwości wygospodarowania oszczędności finansowych, które mogłyby zostać przeznaczone na pokrycie kosztów związanych z realizacją projektowanych nowych zadań.
Dodatkowo należy podkreślić, że zarówno Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii, jak również podmioty zgłaszające uwagi w ramach konsultacji publicznych wskazywały na bardzo znaczące obciążenie podmiotów skupowych nowymi wymaganiami, które może doprowadzić do zamknięcia części punktów skupu i ograniczenia lub uniemożliwienia w ten sposób dostępu do skupu szczególnie małym gospodarstwom rolnym. Jednocześnie część organizacji reprezentujących podmioty skupowe wskazywała na działające już obecnie systemy skupu zapewniające rzetelność rozliczania transakcji skupowych.
Należy dodać, że Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi rozwija również działania w innych kierunkach mających na celu zwiększenie rzetelności dokonywanych transakcji skupowych. Obecnie realizowany jest projekt strategiczny pn. Platforma żywnościowa. Celem tego projektu, dedykowanego dla wszystkich uczestników rynku, tj.: producentów, przetwórców, podmiotów skupujących, firm eksportujących, jest uruchomienie przez podmiot rynku kapitałowego elektronicznej platformy sprzedażowej dla produktów rolno-spożywczych. Platforma umożliwi koncentrację podaży krajowych towarów rolno-spożywczych, co pozwoli na tworzenie dużych, jednorodnych partii oraz ograniczenie kosztów transakcyjnych i ryzyka handlowego, w tym ograniczenie ryzyka cenowego, w oparciu o wystandaryzowane umowy i produkty. Dokonując sprzedaży swojego towaru za pośrednictwem krajowej Platformy żywnościowej producent rolny uzyska gwarancję zapłaty oraz bezpiecznej i pewnej transakcji. Będzie to możliwe dzięki funkcjonowaniu Izby Rozliczeniowej, Jednostki Kontrolnej, Akredytowanego Laboratorium, Autoryzowanych Magazynów. W pierwszym etapie platforma będzie działać w formule rynku spot, którego pilotażowe uruchomienie dla wybranego produktu rolnego w ramach niniejszego projektu zostało zaplanowane na 2020 r.
Ponadto w odniesieniu do producentów rolnych produkujących i wprowadzających na rynek produkty w małej ilości w ramach szeroko rozumianej sprzedaży bezpośredniej (krótkie łańcuchy dostaw), Ministerstwo zawnioskowało,w ramach konkursu ogłoszonego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju na propozycje tematów projektów zamawianych w ramach Programu GOSPOSTRATEG, o uruchomienie projektu pn. AgroMarket w technologii Blockchain.